defekt-teknik.com-Portali im i ri

Për të gjithë ndjekësit e këtij blogu, ky është portali im i ri:

defekt-teknik.com-Revolucioni nuk do të transmetohet

 

Juaja

flo

ÇFARЁ PO LEXON… Arlinda Guma?…

Shtator 2017

-Libri më i vjetër që keni në bibliotekë…

Një libër në frëngjisht për Van Gogh-un. Ma kanë bërë dhuratë. Personi që ma dhuroi dinte pasionin tim për pikturat e tij dhe kur ia kishte zënë syri në bukinistët e Parisit nuk kishte hezituar ta blente. Ёshtë mjaft interesant, sepse fotot e pikturave janë prerë nga diku tjetër dhe janë ngjitur në faqet e librit me shpjegime të detajuara për çdonjërën dhe me nga një historik mjaft të kuruar mbi atmosferën kur Van Gogh-u i pikturoi.

-Librat i zgjidhni nga autori apo zhanri?

Nga autori. Nëse më pëlqen një libër i një autori të caktuar, do t’ia lexoj të gjitha ato që ka shkruar. Por nëse nuk më pëlqen libri i parë që lexoj nga ai, e kam mbyllur njëherë e përgjithmonë marrëdhënien time me atë autor.

-I keni lexuar të gjithë librat që keni në bibliotekë?

Po.  Madje shumë prej tyre edhe i kam rilexuar… Mos më pyesni sa herë i kam rilexuar… Nuk dua të tremb njeri. Janë vërtet shumë herë…

-Libri i parë që keni lexuar…

Ngaqë dija të shkruaja dhe të lexoja përpara se të shkoja në shkollë, ka qenë në moshën 6 vjeç. “Përralla” nga Hans Christian Andersen. Ndërsa libri i parë për të rritur që kam lexuar, ka qenë “Iluzione të humbura” i Balzac-ut, kur isha 8 vjeç. Ai Lucien-i ka bërë “dëm” të pariparueshëm tek unë. Një “dëm” të bukur.

-Libri i parë që keni kursyer për ta blerë…

Nuk kam kursyer për të blerë libra. Kam qenë fëmija më i vogël dhe më i përkëdhelur i familjes, ndaj kam patur gjithmonë lekë nëpër duar, të gjithë që më takonin më jepnin nga një lek. (Sa keq që kjo është rralluar fare tani që jam rritur ëëë…) Pastaj merrja dhe libra nga shokët e shoqet, apo nga vëllezërit dhe motrat e mia, shumë më të rritur, ata kishin librat e tyre.

-Me kë i ndanit librat kur ishit gjimnazist/e apo student/e?

Me shoqet dhe shokët e klasës. Madje kur profi i matematikës shpjegonte ato ekuacionet e tij të mërzitshme, unë hapja një roman në mes të librit të matematikës dhe lexoja pa e prishur terezinë.

-A keni patur kartë anëtarësimi në Bibliotekën e qytetit?

Po… Në moshen 9 vjeç. Por librat që merrja ishin për të rritur. Kartela ime mbushej me një shpejtesi të frikshme me tituj të rinj, sa një ditë personi që punonte atje, u tha prindërve të mi se nuk do ta linte të shkonte kot një fëmijë të tillë “me prirje kaq gjeniale”. Por i gjithë ky shkëlqim ”gjenialiteti”, zhbëhej fare kur prindërit më qortonin pse nuk isha mirë në matematikë. Gjithë jetën e kam patur kompleks matematikën. Ata më qortonin edhe ngaqë trembeshin mos më ndodhte ndonjë gjë nga të lexuarit, sepse plakat e lagjes sa herë kur sëmurej ndonjë femijë që ishte me dhjeta në shkollë, thoshin gjithë kompetencë:- E more vesh? U sëmur me fruth djali i filanit. E de, u sëmur nga të lexuarit e shumtë.(!)

-A shkonit në Bibliotekë dikur, dhe a vazhdoni ta frekuentoni edhe sot?

Sot jo… Sot i blej librat… Por ritmi i të lexuarit tim tani, nuk është ai qe kisha kur isha fëmijë. Atëherë lexoja gjithçka me një uri “të llahtarshme”, sot jam bërë shumë përzgjedhëse.

-I keni marrë ndonjëherë një mikeshe apo miku një libër dhe nuk ia keni kthyer më? Nëse po, cili është ai libër? 

Miqve dhe mikeshave ua kam kthyer të gjithë librat, sepse kam një korrektesë “epike” në çdo lloj marëdhënieje. Por kam patur një zakon të keq, tani më vjen turp ta them, por, kur i merrja motrës ndonjë roman për të lexuar, pasi e mbaroja, i shkëpusja faqen e fundit se ishte material i mirë për të pikturuar. Dhe pikturoja në atë faqe. Nuk jam shumë krenare për këtë keqtrajtim që u bëja librave. Mbaj mend që një libër me tregime të Azis Nesin-it e kisha katandisur sikur të kishte qenë i dënuar me punë të detyruar në Auschwitz. Prindërit, as me vizatimet e mia nuk e kishin punën mirë. Nuk donin te merresha me gjëra fluturake si piktura, ata thoshin se inteligjenca e një nxënësi shkolle duket te matematika dhe u desh nje kohë e gjatë që të dilja nga ai kompleks. Në të vërtetë, kur shihja profesorin e matematikës në gjimnaz që rrinte xurxull gjithë ditën te klubi, gjithçka mund të më dukej ai, vetëm inteligjent jo. Megjithatë, kishte një çast “të lavdishëm” për mua në familje; kur vinte pranvera dhe lyenim shtëpinë. Duhej të hiqnim tubat e sobës. Aty dilja në skenë unë dhe talenti im “i llahtarshëm”, pasi mami më kërkonte ndonjë nga pikturat për të mbuluar atë gropën në mur ku kalonte tubi i sobës. Ai ishte momenti i “shkëlqimit tim artistik”, ndihesha mirë që, për një herë të vetme, edhe pse për çështje krejt pragmatiste, m‘i vlerësonin ato që pikturoja.

-Keni humbur libra që i keni pasur shumë të dashur?

Ah, po. Por libri që më ka pikur në shpirt ka qenë “Pyesni pluhurin”, të cilin ia huajta një “kanibali” që nuk ma ktheu kurrë.

-A lexonit dikur libra të ndaluar? Mund të na përmendni ndonjë titull dhe si i siguronit?

Në kohën kur unë lexoja shumë, kam qenë e vogël për këtë perceptim. As e kisha idenë e këtyre librave. Por mund të them se ata librat rusë me kolkoze me dukeshin aq të mërzitshëm. Edhe sot e kësaj dite e kam këtë lloj distance me letërsinë ruse, pikërisht prej tyre. Eh, Balzac-u me Lucien-in interesant, mbrujti tek unë një shije tjetër. Rusët edhe sot më duken ca butaforikë. Woody Allen-i e përmbledh mirë këtë mendim timin, tek nje fragment filmi, ku ai futet në skenë duke kërcyer një valle tradicionale ruse (të potershme) dhe rrëzohet keq…

-Dhurimin e librave është një rit që e vlerësoni, apo librat preferoni t’i zgjidhnit vetë?

E vlerësoj shumë, por kur duan të më dhurojnë libra, në fillim më pyesin cilin autor pëlqej, pasi e dinë që jam shumë xanxare (kapriçoze) në shije.

-Cilat janë zakonet tuaja të leximit? Lexoni shtrirë në kurriz, përmbys, në tryezën e punës… ?

Shtrirë në kurriz. Dhe kam një zakon që nga fëmijëria; I mbaroj librat së lexuari për një ditë, apo maksimumi dy. Por më vonë i rilexoj sërish.

-A lexoni në banjë?

Jo. Nuk më duket vend i denjë… Por lexoj kur ulem në ndonjë bar dhe personi që pres vonohet. Ndërsa të gjithë janë duke bërë selfie me celularë, duke fryrë buzet apo baluket, unë jam ajo “alienia” që lexoj dhe nuk e nxjerr fare celularin nga çanta.

-Në çfarë gjuhe tjetër përveç shqipes lexoni?

Në gjuhën angleze dhe atë italiane. Ndonjëhere përpiqem në frëngjisht, por nuk jam në stad shumë të avancuar me frëngjishten.

-Mbani shënime kur lexoni?

Po, nënvizoj ndonjë fragment. Pas shume vitesh, kur e rilexoj, kuptoj se më pëlqen njëlloj si atëherë kur e kam lexuar për herë të pare.

-Në letërsi ju tërheq më shumë proza apo poezia? Kur shenjoni një autor që ju pëlqen, lexoni gjithçka të tij/saj?

Proza… por edhe poezia nuk mbetet pas. Kur pëlqej një autor/e lexoj gjithçka prej tij/saj. Kur një shkrimtar ka stil, mbetet tek unë përjetë.

-Cilët janë ata libra apo autorë që ju rekomandoni se duhen lexuar patjetër?

Nuk më pëlqen të imponoj shijet e mia. Por thjesht po përmend ata autorë që më pëlqejnë:Migjeni, Rreshpja, Camaj, Kadare, Alicka. Nga autorët e huaj: Goethe, Kafka, Böll, Mann, Joyce, Salinger, Fante, Kundera, Ricos, Camus, Aragon, Bosquet, Prévert, Ahmatova, Turgeniev, Eluard, Dante, Buzzati, Jerome. (Murakamin jo… tepër i lehtë për shijet e mia.)

-A ka një libër që ju e konsideroni si Librin Total?

Besoj se veprat e letërsise antike greke. Totalisht të vetëmjaftueshme…

-Po t’ju thonë se në Arkën e Noes së Librave duhet të shtini 3 libra për t’i shpëtuar nga Apokalipsi cilët do ishin?

Do ishin më shumë se tre. Nuk di, do përpiqesha t’i merrja të gjithë dhe kam frikë se do ta përmbysja fare varkën. Nuk jam dhe aq e zonja në menaxhimin e krizave.

-Na thoni një maksimë për librat që e mbani mend ose e përsërisn shpesh…

Ёshtë diçka që e kam thënë edhe në një intervistë tjetër. Kur lexon libra për të rritur në moshë të papërshtatshme, edhe pse nuk kupton shumë sepse je fëmije, ata veprojnë brenda teje pa e ditur ti, si ajo pika që gërryen gurin, që të laton e që  përcakton piketat e ndërtesës tënde si njeri, nëse do të bëhesh një kështjellë e hijshme apo një karakatinë.

-Na thoni një varg të preferuar poezie…

Qetësohu avion i lashtë i rapsodive

Ёshtë ndarja njerëzore që ulërin qiejve

Ndjekur nga kavaleria e shiut.

Titulli i poezisë: “Shqiponja”-Frederik Rreshpja

-Cili është personazhi i preferuar i romaneve që keni lexuar?

I papërsëritshmi Arturo Bandini, tek “Pyesni pluhurin”- John Fante.

-Autografi më i çmuar apo më i çuditshëm që keni në bibliotekën tuaj?

Nuk kam libra me autografë. Vetë libri është nje autograf i autorit për lexuesin.

-Çfarë po lexoni?

Jam duke shkruar një roman, dhe kur shkruaj jam shumë e kujdesshme që te mos lexoj libra që do më ndërhynin në pavetëdije e do ma nxirrnin romanin nga binarët. Kështu që kur pushoj së shkruari, rilexoj “Tre vetë në një barkë. (Pa përmendur qenin)”, sepse i një stili të tillë është edhe romani që jam duke shkruar. Janë shumë argëtues të dy: romani që jam duke shkruar dhe rileximi i një autori hokatar si Jerome…

 

 

Dy poezi nga Bukowski

1

“Një buzëqeshje për t’u kujtuar”

Charles Bukowski

Ne kishim ca peshq të kuq,
Dhe ata vërtiteshn rreth e rrotull,
Në tas, mbi tavolinë, pranë perdeve të rënda,
që mbulonin pamjen që dukej prej dritares,

Nëna ime, gjithmonë duke buzëqeshur,
na donte të gjithëve të ishim të gëzuar,
Më thoshte; -Ji i gëzuar Henri!
Dhe kishte të drejtë,
është më mirë të jesh i gëzuar kur mundesh,
Por babai vazhdonte ta rrihte,
atë dhe mua,
disa herë në javë,
Ai nuk arrinte të kuptonte çfarë e sulmonte së brendshmi,

Nëna ime, peshk’ i shkretë,
donte të ishte e gëzuar,
ashtu e rrahur dy apo tri herë në javë,
Duke më thënë mua të isha i gëzuar,
-Buzëqesh Henri!
përse nuk buzëqesh kurrë?

Pastaj ajo do të buzëqeshte për të më treguar si…
Dhe ishte buzëqeshja më e trishtë që kisha parë ndonjëherë…

Një ditë peshqit e kuq vdiqën, të gjithë, të pestë…
Ata pluskonin mbi ujë me sytë ende hapur,

Dhe kur babai u kthye në shtëpi,
ia hodhi ata maces,
Atje në dyshemenë e kuzhinës,
Dhe ne pamë se si nëna buzëqeshi…

(Përkthimi Arlinda Guma)

 

2

“Dhe hëna dhe qielli dhe bota”

Charles Bukowski

Shëtitje të gjata netëve-
ja çfarë i bën mirë shpirtit,
të përgjosh nëpër dritare,
të shohësh shtëpiaket e lodhura,
që përpiqen të zmbrapsin
burrat e tyre të çmendur prej birrës…

(Përkthimi Arlinda Guma)

 

Reflektim leximi: “Terma humanitarë si fjala bombardim”

 

Nga Ardiana Shala Prishtina

Botuar ne Gazetën Koha Jonë

11.07.2017

Nji lexim i kandshëm më rastësi këto ditë. Meqenëse nuk besoj në rastësi, e vërteta asht që kur doli libri “Terma humanitare si fjala bombardim” e Arlinda Gumës, sapo kisha lexu titullin nëpër faqe të facebook-ut, prita kur ka me me ardhë edhe në Prishtinë e me ngajtë me e ble. Termat humanitare rrallë gjinden në nji titull kaq bukur të paketum si bombë që ia dëgjon tik-tak-at e kohës.

Prita pak, por shpejt e kuptova që libri nuk e kish ndërmend me ardhë ma frik në Prishtinë. Kjo temë tjetër tash, por ia vlen me thanë kaq në këtë pikë: kufini ma i madh që na ndan po bindem çdo herë e ma shumë nuk asht ai ku polici të korrupton ose jo për me me të lanë me kalu andej ose këndej, asht ai në mendjen tonë që nuk i shkep librat andej e këndej në momentin që dalin në dritë, e pse jo nëse më lejoni pak poetizëm në këtë rresht, me i shkepë me shpejtësinë e dritës. Nejse, tejkalova mllefin që nuk e gjeta librin në Prishtinë, tue i shkrujtë autores direkt. e cila u tregu e gatshme menjiherë me ma nisë librin dhe përmes nji mikeje që gjindej në Tiranë, e arranzhumë dyqysh ardhjen e librit në Prishtinë enkas për mu.

Me kurreshtjen ma të madhe iu qasa librit. Sikur dojsha me gjetë brenda tij humanizmin që e përthekon botën e bombardume çdo ditë prej turli budallallëku njerëzor. Atij budallallëku që asht po aq veçori humane, nëse me humane në këtë rast nënkuptojmë nji altruizëm njerëzor kundrejt tjetrit. Sepse, edhe budallëllëku asht njifarë forme e altruizmit. Në kuptimin që tue mos ta ndi për tjetrin, në fakt nuk ta ndinë për veten, e tue ba diçka egoiste, pa pasë konsideratë për vete natyrshëm je altruist.

Përderisa prita, si hatër prej fjalës bombardim, që libri ka me ma shpalos nji rrëfim plot vuejtje njerëzore të krizave të mëdha të disa popujve në Afrikë, u befasova kandshëm, kur libri para meje shpalosi njerëzisht nji histori dashnie të lanun në gjysë por jo të shkëputun; nji dashni të re që mund të lindte, por nuk ish e sigurtë në i pëlqente bota ku do rritej; dhe nji ikje prej hijes së përditshme prej po asaj bote të krizave të mëdha të popujve ku ndihmat humanitare u gjuhen si bomba mbi pafuqinë e tyne, pavarësisht që nuk asht qielli yt që nxihet prej këtij maskarllëku.

Përderisa fillimisht, personazhi kryesor i librit, H-ja, duket sikur asht në kërkim me e rigjetë veten në vendin e tij, i cili pasi që ishte kthy prej nji misioni humanitar ku kishte taku njeriun ndryshe, kishte taku njeriun tue e njoftu jo përmes dëshirave, por ma së pari tue ia prek ashtin që i thehet përditshëm shpresave për nji ditë ma të mirë, gradualisht autorja mjeshtërisht ta shpërqëndron vëmendjen me imazhe piktureske të nji qyteti që ngjan ndoshta ma pak me pikturën sa me famën të nji piktori të famshëm ose turistëve që vijnë me jahta të shtrenjta me ble art të lirë imitues pranë portit të qytetit; me nji mbramje ekstravagante ku janë të ftuem “krem dë la krem” e shoqnisë dhe ditëve plot punë të pakryme, por që nuk ndjekin asnji qëllim. Kur ditët nuk ndjekin ndonji qëllim tue e ndjek njana tjetrën të shpalosen ashtu, realisht e kupton që H. nuk asht kthy akoma në vendin e tij. Përderisa tregimi që ai mban brenda vetes nuk gjen moment të çlirimit me u rrëfy në letër dhe me u nda me botën, ai mund të jetë kthy fizikisht, por përderisa vendi i tij në fakt nuk ka ndryshu aspak, dhe mban mbi kurriz të njajtët qenie njerëzore që ndjekin po të njajtat interesa e dëshira jete, asht ai që ka ndryshu aq shumë sa nuk e njeh ma as atë e as veten brenda tij, ashtu sikur e kishte lanë. Sepse, bagazhi i randë i dashnisë që po linte mbrapa, nji lidhjeje që ishte nda, por s’ishte shue, nji dhimbje që kishte marrë me vete kur ishte nisë për Afrikë në mision humanitar, tani ishte dukshëm ma i randë që ishte kthye. Sepse mbi të tashti randonin edhe eshnat e njerëzve të pafajshëm që u shtypën me paketa humanitare që u binin prej qiellit si bomba. Për rrëfimet e dashnisë të të cilëve nuk kishte vend në këtë botë. Por ndoshta as për dashni. Krejt kjo, sepse stafi ndërkombëtarë duhej me u kthy sa ma shpejt në vendlindjet e rahatshme, me i ba gati dhuratat, humanitare pa dyshim, të nji humanizmi ndyshe natyrisht, për njerëzit e mirë të afërm e të dashtun të tyne. Ringjallja e Krishtit nuk do u’a falte vonesën. Sepse Krishti ishte në radhë të parë kapitalist. Asht fjala për aq vonesë sa do njeriu kohë me mendu mirë nji veprim prej fillimi deri në fund. Aq vonesë, sa do kohë mendja me paramendu veten në vend të tjetrit.

H. gradualisht po kuptonte, që nuk ishte në ikje prej dhimbjes së ndarjes me Lisën kur u nisë për Afrikë, edhe pse atë kohë ashtu e kishte përjetu, sa ishte atëherë në kërkim të nji kuptimi të ri mbi jetën e veten e dashninë. Ku me i gjetë krejt këto ma mirë se në nji mision humanitar?
Me kthimin e tij në vendlindje, tu shpresu me gjetë Lisën, ai në njifarë mënyre shpreson me gjetë veten ashtu si ishte para se me shku në Afrikë, veten pa bagazhin e përvojës atje. Tue shpresu që rreshtat që nuk po gjente forcë me i shkru do të baheshin të panevojshëm me i shkru, sepse krejt çka kishte ndodh do të shfaqej që nuk kishte ndodh.

H. asht dëshmi e vogëlsisë të njeriut në luftë të shurdhër me kujtesën, kohën e ndërgjegjjen.
Dhe në krejt këtë rrëfim, autorja na sfidon termin humanitar qëllimshëm, edhe nji herë, ma shumë kalimthi, me fatin e nji qeni në duer të nji bishe. Nji qen që ndjen për nji grue që asht viktimë e dhunës së nji burri, i cili kur nuk arrin me thy pasqyrimin e pavlefshmënisë së vetes si qenie njerëzore, që e sheh edhe në sy të atij qeni që bashkëndjen me njeriun, aq ma dobët që shfryhet me grushta e shkelma ndaj nji grueje ose nji qeni, aq ma burrë ka nevojë me u ndje. Nji burrë që kërrkon validim për burrninë e tij në të drejtën e vet ekzistencës, por kur ekzistenca e vetes nuk i mjafton, kërkon pushtet në shkatrrimin e nji ekzistence tjetër.

Kjo histori që na sjell Guma, të ballafaqon pashmangshëm me pytje mbi natyrën e njeriut. Natyrën e brishtë të tij. Brishtësinë ku ti si njeri në udhëtimet që ban në botë, len nji copë të vetes për me u kthy në vendin tand nji tjetër. Jo ma pak, por as jo ma shumë se që ishe i lumtun ose i vuejtun, por nji tjetër së paku në dyshime për të dyjat. Dhe nën rreshta gjithashtu ky libër të fton me mendu se çka janë bombat që vrasin njerëz me të vërtetë? A do na kishte indinju nji bombë mbi njerëz, sikur që na idinjon sot ato mbi Siri ta nxamë, po aq sa nji paketë humanitare plot ushqime që i vret njerëzit si bombë? Por kush i vrau me të vërtetë, paketa apo budallëllëku i njeriut? Sikur të ishte ba publike kjejt kjo, a do i kishim ba këto pytje? Po pse nuk u ba? Ndoshta s’ishte as budallëllëk, por thjeshtë nji formë tjetër e humanitetit njerëzor që nuk do bahet lajm, sepse kush ka kohë pastaj të vë në dyshime qëllimet e ndihmave humanitare, që me gjasë ekzistojnë ma shumë për me i shërbye egos së atij që i shkepë se sa, sikur në këtë rast të nji katundi në Afrikë, varfnisë në emën të së cilës grumbullohen. Ndoshta këto dyja kanë lidhje kauzale që fillon me secilin prej nesh. E në radhë të parë ndoshta me zhurmën tonë përballë ndihmave humanitare si matës i përgjegjësisë morale të ndërgjegjjes së shoqnive të civilizume sikur tonat, e me heshtjen tonë përballë përgjegjësisë tonë për krizat atje që shkaktonë nevojën e tyne për tepricat tona.

Dhe për mungesën e këtij ndërgjegjësimi flet libri me nji mjeshtri të rrallë e me nji sarkazëm të hollë, që të ngacmon logjikën e trajnume me i pa sendet veç prej nji kohe e hapësine të caktume. Ma shum se ftesë për sfidim kandvështrimesh, ky libër i shkrumë me nji gjuhë të thjeshtë që të fton në mendime të thella, pa fjalë që ma shumë se me të thanë diçka kanë qejf me të tregue që dijnë diçka, asht edhe ftesë për sfidim të logjikës mbi ndërgjegjjen humane, në nji botë ku ndodhin kaq shum gjana jo-humane të shkaktume prej njerëzve.

“Dy meteorë digjen mërzitshëm … atje në qiell,

Si për të përmbushur kotësisht,

dëshirën e nji idioti, shprehur … atje në tokë…

”(nga: Terma humanitare si fjala bombardim, A.Guma, 2016)

 

http://www.kohajone.com/2017/07/10/reflektim-leximi-terma-humanitare-si-fjala-bombardim/

“Letërsia serioze do heronj të vërtetë”

Intervistoi Ben Andoni
Milosao 02.04.2017

Titulli “Terma humanitarë si fjala bombardim” të bën “të largohesh” pak nga libri ose të step disi. Por përgjatë faqeve, lexuesi sheh një roman të strukturuar mirë dhe me shumë ide. Është vetë Arlinda tek personazhi kryesor dhe a ju ka penguar qenësia te një gjini tjetër?

Tregu i librit në Shqipëri është përmbytur me tituj librash me zemra të plagosura që kullojnë gjak, ngaqë “shigjeta e dashurisë i ka përshkuar tej për tej”. Apo me tituj me prerje damarësh, dhe me trëndafila me gjemba, që sërish kullojnë gjak. Ngjan si një thertore. E në gjithë këtë kasaphanë patetizmi (pse largoheni kur unë ju flas për luftën; kasaphanën e vërtetë?), sigurisht që një titull i tillë do të të vrasë sytë, sepse aty gjaku është real, jo thjesht bojë e kuqe e dizajnerit!
Ju e kishit thënë edhe në shkrimin tuaj se titulli i romanit tim nuk iu dukej grishës. Ç’do të thotë grishës? Nëse një shkrimtar e vendos një titull për të grishur, apo me saktë; “për të zënë peshq”, që aty i kam hequr vizën. Unë lexuesit nuk i kam peshq që të përpiqem t’i zë me rrjetë. Unë jam shkrimtare, jo peshkatare… E respektoj inteligjencën e lexuesit tim. Në të vërtetë lexuesit e mi më cilësorë më kanë thënë se titulli i ka intriguar. Por edhe unë vetë si lexuese (jo si autore), i pëlqej librat që mbajnë tituj të tillë. Me krijojnë idenë se autori është tip i shpenguar dhe me shumë liri brenda vetes. Megjithatë, e pëlqejnë, s’e pëlqejnë, unë nuk e korruptoj artin tim për asgjë. Nuk kam si të vendos tituj komercialë për të zënë cironka.
Ju gazetarët (jo ju personalisht…) e keni zakon të vendosni tituj sensacionalë, që t’ju shiten gazetat. Ndonjëherë i nxirrni shkrimet nga konteksti, vetëm për të kapur ca “peshq”. Më dhimbsen ata “peshq” që blejnë një gazetë me titull bombastik, dhe kur e hapin nuk gjejnë asgjë nga ajo që kanë lexuar në titull. Por në letërsi nuk funksionon kështu. Në atë seriozen të paktën. Shumë përulësisht do t’ju sugjeroja ta lexonit edhe një herë romanin, sepse po ta bëni, ndoshta do të vini re edhe paragrafin nga është nxjerrë titulli. Fjalia nga është nxjerrë është kjo: “Qëkur kishte filluar të përdorte terma “humanitarë” si fjala bombardim?”. Personazhi im, i cili bombardohet me lajme nga më të ndryshmet, sapo kthehet në qytetin e tij të lindjes, ndihet aq i neveritur nga termi “humanitar”, sa nuk do as ta përdorë më. Ai vjen nga një eksperiencë që mund të ketë qenë gjithçka, por vetëm humanitare nuk ka qenë.
Sa për atë që nëse jam unë në personazhin kryesor, më parë me duhet të ritheksoj se pjesa e bombardimit ka ndodhur me të vërtetë… gjatë kohës që një kolegia ime punonte në një organizatë ndërkombëtare në Afganistan. Kur Bushi bombardonte Afganistanin, dhe vendasit vetë ishin gati në një lufte civile mes tyre, kreu i Kombeve te Bashkuara bëri një deklaratë të fortë e cila dënonte bombardimet. Pikërisht në këtë kohë, ca avionë me ndihma humanitare u drejtuan për atje, dhe meqë burokratët e Kombeve te Bashkuara nuk deshën të uleshin në një vend aq të pasigurt, ku të gjithë luftonin me të gjithë, ua hodhën ndihmat si bomba dhe… i vranë të gjithë ata që duhej të ndihmonin… Ky është “humanizmi” i organizatave ndërkombetare… të cilin e kam evidentuar ironikisht në titull.
Pjesa tjetër e romanit është fiction. Si Déja Vù-ja, po ashtu edhe historia e dashurisë së personazhit. Besoj se trajtimi që i kam bërë Déja Vù-së në këtë roman është arritja ime më e madhe artistike. Dhe sado që ndonjë i ashtuquajtur “filozof” të përpiqet të ma vjedhë, siç është përpjekur, plagjiatura e tij do të mbetet një kopje e shëmtuar e trajtesës sime.
Unë jam te personazhi kryesor, H. në qëndrimet e tij idealiste. Në pafuqinë e trishtë që ai ndjen për të ndryshuar sadopak botën, në dilemat nëse duhet ta shkruajë artikullin për “The New York Times”-in, të cilat janë edhe vetë dilemat e mia nëse duhet ta shkruaj romanin… Por ngjarja është e personazhit, jo e imja. Pra pikëpamjet janë të miat, ngjarja jo.
Mendoj se një shkrimtar i mirë është ai që nuk e shfaq gjininë në krijimtarinë e tij. Shkrimtari i mirë është ai që futet në lëkurën e çdo gjinie. Dhe nuk mendoj se kjo gjë është e vështirë, pasi burrat dhe gratë, përpara se të jenë burra dhe gra, janë qenie njerëzore, që lëndohen dhe lumturohen njëlloj, por që steriotipet që u vesh shoqëria ku jetojmë, i detyrojnë t’i shprehin në mënyra të ndryshme këto emocione.

Fikshëni zakonisht e vesh me një vello të veçantë subjektin. Në ndryshim nga shumë krijime, ju i referoheni një vendi pa identifikim bazë dhe një personazhi, thjesht me një inincial. E kishit të vështirë identifikimin real apo ky lloj regjistri ju jep mundësi që të punoni më hapur?

Asnjëherë nuk do arrij t’i kuptoj të ashtuquajturit kritikë letrarë shqiptarë, që kërkojnë me çdo kusht një realitet shqiptar në veprën e një autori shqiptar. Më ngjajnë si ata anëtarët e kryesisë së partisë dikur, që u kërkonin llogari shkrimtarëve se ku ishte traktori në veprat e tyre. Nuk mund të quheshe poet nëse nuk kishe një poezi me traktor. Ndoshta për këte arsye, çdo poet i asaj kohe e ka një poezi të tillë. Traktori të zgjidhte punë.
Nuk arrij të kuptoj si mund të kërkosh realitet në një vepër letrare… Përndryshe, përse do të na duhej arti? Nuk ka rregulla në art. Për mua letërsia është liri. Romanet e mi nuk kanë kordinata gjeografike. Unë krijoj një qytet dhe aty vendos ngjarjet. Në rastin në fjalë, gjithë çfarë dimë është fakti që personazhi im H. është nga një qytet mesdhetar. Nuk ka një sfond të caktuar gjeografik, por ka një sfond njerëzor, i cili është i përbashkët për çdo kombësi. Pra shqetësimi im në këtë roman është po aq shqiptar, sa ç’mund të jetë edhe amerikan apo somalez. Në letërsinë time nuk ka kufi dhe as naconalitete. Në letërsinë time ka një botë të përbashkët njerëzore.

Është shumë interesant kompozicioni juaj dhe ndërthurja e narracionit. E keni qëllim në vetvete eksperimentin letrar apo ishte në funksion të idesë?

Kompozicioni i romaneve të mi, është kompozicioni i tregimeve që kam shkruar dikur. Por kjo nuk vjen si qëllim në vetvete. Kjo vjen natyrshëm. Ka lexues që më ndjekin prej vitesh, dhe nëse atyre do t’u jepnin një tregim që e kam shkruar unë, por pa emrin tim të shkruar poshtë tregimit, ata përsëri do ta gjenin se kush e ka shkruar. Besoj se kjo është ajo vetia unike e shkrimtarit, të cilën nuk mund t’ia vjedhësh dot, edhe po të përpiqesh. Ёshtë njëlloj si kaligrafia.
Ju kujtohet në fillore, kur mësuesja ju jepte disa katrorë për t’i ngjyrosur? E pra, nxënësi që ngjyroste jashtë vijës merrte notën katër. Unë dua të ngjyros një botë jashtë katrorëve. Katrorët më rrinë ngushtë.
Ne vijmë të gjithë nga një shoqëri e ngurtë. Unë kam punuar në disa biznese private, dhe gjithmonë e fshihja këtë anën time artistike, sepse shpesh në ambjente të tilla njerëzit kanë ndjeshmërinë e një kanibali ndaj artit. Megjithatë, edhe pse e fshihja këtë anë, ndodhte ndonjëherë kur eprori më jepte ndonjë punë për të bërë, dhe aty e nxirrte kokën kreativiteti im. E kryeja punën sipas mënyrës sime, gjë që e inatoste eprorin, i cili fillonte të më bërtiste si kisha guxuar të sfidoja udhëzimet e tij. Dhe këtu më kujtohet një thënie e Steve Jobs: “Unë punësoj një njeri inteligjent të më tregojë si bëhet puna, jo t’i tregoj unë atij si bëhet”. Tani më thoni, a ka ndonjë mundësi që në një shoqëri kaq të ngurtë si shoqëria shqiptare të lindin Steve Jobs-a? Për të lindur edhe mund të lindin, por për t’u bërë si ai dyshoj shumë. Që në shkollë dhe derisa del në jetë, një shoqëri e tillë ia pret me sopatë filizat e kreativitetit fëmijës. E lë si një trung të mërzitshëm gjithë klishe. Kështu ndodh edhe në letërsi. Sikur të tregoheshim të kujdesshëm, të mos ia prisnim me sopatë inovacionin dikujt që prodhon art, vetëm sepse ne vetë jemi mendjembyllur dhe tradicionalistë… Ku i dihet. Mund të kalojnë kohë dhe pas shekujsh të tërë mund të thuhet se artisti ka krijuar një rrymë të re. Kur lindi impresionizmi në Francë, piktorët e kësaj rryme nuk lejoheshin të ekspozonin në ekspozita shtetërore, sepse një metodikë e tillë konsiderohej e turpshme. Ndërsa sot, impresionistët jane ata që shiten me shifra marramendëse. Nuk ka hakmarrje më të mirë se kjo ndaj mendjembyllurve me sopatë në dorë.

Shqetësimi juaj është në këtë vepër një shqetësim që s’ka atdhe, por që i takon të gjithëve. A është libri një lloj përpjekje që publiku duhet të jetë më i ndërgjegjshëm?

Romani im nuk është një përpjekje. Romani im është një denoncim. Në këtë libër janë dy romane në një, dhe që të dyja temat që trajtohen të nxjerrin nga zona e rehatise. Të vënë në pikëpyetje shumë gjëra që ti më parë i ke marrë si të mirëqena, të bëjnë të mendosh me kokën tënde.
Ju kishit shkruar se romani ju dukej i këndshëm, ndoshta e kishit fjalën për stilin, e kuptoj që ishte shkruar me pozitivitet dhe ju falënderoj, por unë jam për zhdukjen e këtyre termave, “i këndshëm”, “i lezetshëm”, kur flitet për letërsinë. E këndshme është një çantë, një buzkuq, por jo një roman që denoncon një masakër.

Pse nuk jeni thelluar më shumë në linjën e dashurisë në këtë roman, që e lini disi të pezullt?

Kam thënë se në romanin e pare, “Bulevardi i Yjeve” unë nuk jam thelluar shumë në këtë linjë, jo në të dytin. Në romanin “Terma humanitarë si fjala bombardim” jam thelluar aq sa ia kam nxjerrë zorrët jashtë kësaj teme.
Sa për faktin që e kam lënë pezullt finalen, kjo vjen ngaqë nuk dua t’u jap opium lexuesve të mi me Happy-End-e.
Në një film anglez, me një skenar shumë elegant (dukej që skenari ishte dorë shkrimtari), kam dëgjuar një batutë interesante:
“Dashuria është si komunizmi; një ide e bukur, por e parealizueshme.
Besoj se tragjedia e dashurisë nis pikërisht aty, te Happy-End-i.

Çfarë shikoni si temat që duhet të jenë më tërheqëse për publikun shqiptar nga bota e letërsisë?

Duhet të jenë tërheqëse? Kjo fjala “duhet” te pyetja juaj nuk më rri mirë. Gjërat që na janë tërheqëse, nuk na janë të tilla se duhet… Shpesh kur na tërheq diçka ne nuk ia dimë shkakun pse na tërheq. Kjo nuk bëhet duke i vënë vetes pikësynime. Unë në romanin “Bulevardi i Yjeve”, kam trajtuar një temë si çmenduria, ndërsa te i dyti kam trajtuar Déja Vù-në. Unë nuk i zgjedh temat për të cilat shkruaj. Janë ato që më zgjedhin mua. Ёshtë si diçka që vjen nga lart, e pashpjegueshme. Ndonjëherë të ashtuquajturit kritikë, i japin vetes të drejtë të të qortojne se përse nuk shkruan për gjërat që ndodhin aktualisht në Shqipëri. A thua se kjo punë është me normë! Letërsia nuk është gazetari. Letërsia do kohë të fermentohet. Tharmi i romanit të fundit më është vërtitur në mendje për 6 vjet të tëra, derisa u ula dhe e shkrova. Nëse këta të ashtuquajtur akademikë kanë shije mediokre, ata s’mund të më detyrojnë ta ul nivelin tim artistik për të kënaqur dritëshkurtësinë e tyre. Dhe për më tepër, për të shkruar duhet të të ngacmojë diçka. Mua nuk më ngacmojnë fare pubet, djemtë me X7-ta dhe vajzat që shesin veten vetëm për të bërë një xhiro me makinë. Këto janë tema të mjera, që do ta mjeronin edhe një shkrimtar të madh. Përgjithësisht heronjtë e mi nuk i gjej në jetën e metropolit… kjo e fundit është një jetë e cekët, e varfër shpirtërisht, e shtirur, aspak empatike dhe plot me shkëlqim të rremë, që pak po ta gërvishtësh i del ndryshku.
Letërsia serioze do heronj të vërtetë. Letërsia nuk është spektakël. Dhe heronj të tillë, të vërtetë, në Shqipëri mund të gjesh vetëm në zonat që nuk i ka rrahur modernizmi.

Terma humanitarë si fjala “bombardim”, sharmi dhe eleganca që i mungon letërsisë shqiptare

Nga Flora Xhemani Baba

Koha Jonë 18 Mars 2017

E keni vënë re që pas leximit të një libri të bukur, ndjesia e menjëhershme që të vjen pas shfletimit të faqes së fundit, është ajo e dehjes ose e turbullimit që ta jep vetëm shkëputja nga realiteti, prej përfshirjes totale në botën e librit? Dhe gjëja e parë që të shkon në mendje, menjëherë mbas, është rileximi i tij, këtë herë më me qetësi, për të “ripërtypur” apo shijuar me nge, rresht pas rreshti, çdo fjalë e fjali, ndërtim fjalëformues e figurë letrare, që herën e parë i ke “gëlltitur” nxitimthi paragrafë-paragrafë prej padurimit për t`i shkuar historisë deri në fund.
Libri I fundit i Arlinda Gumës është i tillë. Një libër që, edhe në gjininë e romanit ku bën pjesë, kërkon vendin e vet të veçantë e të pangjashëm, të cilin mëton ta meritojë qysh prej titullit të pazakontë, e deri tek struktura tekniko-letrare shumë guximtare, që për hir të së vërtetës, autorja e ka eksperimentuar me sukses edhe në romanin e saj të parë.
“Terma humanitarë si fjala bombardim” është një roman që qysh në titull të mban larg romancës, sharmit, delikatesës, dashurisë, fluiditetit sentimental apo cilësdo karakteristikë tjetër që mund të jetësojë një vepër letrare. Në të vërtetë, krejt në kundërshtim me titullin, romani i ka të gjitha këto e më tepër, por nga ana tjetër, titulli nuk është një përpjekje për ta bërë librin interesant artificilaisht; përkundrazi; njëra prej shtyllave kryesore të narrativës ka të bëjë pikërisht me bombardimin.
Po si mund të jetë i bukur e i veçantë, elegant e trishtueshmërisht tërheqës, një roman që flet për një bombardim? Në fakt, siç është e veçantë edhe kjo vepër, ashtu është edhe e vështirë t`i bësh një analizë letrare normale.
Ky roman, me disa linja paralele, që diku bashkohen e diku ndahen, diku kryqëzohen e diku kalojnë poshtë e lart njëra-tjetrës, është një befasi, por jo për lexuesit e romanit të parë të Arlinda Gumës, “Bulevardi i Yjeve”, të cilët tashmë mund të identifikojnë stilin e autores. Kurse për lexuesit e rinj, kapitujt e titulluar, stili elegant, leksiku i veçantë e tejet original dhe karakteret e personazheve të romanit, natyrisht që do të jenë një zbulim i vërtetë.
Shtjellimi i disa historive paralelisht, secila me ngjyrën e saj, të krijon idenë se para teje po luan një orkestër e tërë ne vend të një solisti, me një muzikë që si fjongo të hedhura në ajër, të shpalosin sysh grinë e errët të realitetit të zymtë të bombardimeve që rëndom ndodhin në vendet e botës së tretë, sentimentalizmin e trishtë të një djali që jeton jo vetëm mes disa realiteteve, por nganjëherë edhe midis epokave të ndryshme që i vijnë përmes një dejavu-je të vazhdueshme, të cilat ai I kalon lehtësisht si kthinat e një banese të vetme, trishtimin e thellë blu të pianisteje, jeta e së cilës përthyhet thekshëm përmes dramash të mëdha e gjithaq jobërtitëse, rozën e çiltër të një vajze që me qenien e saj fluide që shpeshherë i shket duarsh edhe vetë autores, aq kryeneçe është e nuk prangoset dot as nga hekurat e ftohtë të logjikës së psikologës, që kërkon ta mbyllë brenda kufijve të profesionit të saj pa shpirt.
Po të duam të përshkruajmë historikun e romanit duhet të themi shkurt që një djalë i ri, përfshihet në një mision humanitar për një periudhë tre-vjeçare dhe përveç të tjerash bëhet atje edhe dëshmitar i një bombardimi të gabuar të civilëve të pafajshëm. I kthyer në atdhe me peshën e rëndë të trishtimit të atjeshëm, atij i duhet të përballet edhe me një trishtim të tijin; humbjen e së dashurës, e cila edhe ajo nga ana e saj duhet të përballet me një trishtim tjetër të madh përveç humbjes së dashurisë; humbjen e duarve, një humbje fatale po të mendosh se ajo është pianiste. Përveç kësaj ai vendos të shkruajë një artikull për bombardimet në një gazetë të njohur botërore, një punë e cila do shumë t`i piqet në kokë e që ndodh gati në fund të romanit, thuajse me një proces shtatzënie.
Por përmes trishtimit të humbjeve, bulëzojnë edhe disa gjetje të magjishme. Djali, që autorja ka preferuar ta quajë thjesht H., e gjen veten nëpër ca vegime që e thërrasin vazhdimisht nëpër ëndrra dhe e çojnë në epoka të tjera me princër e mbretër, ku një grua i rri vazhdimisht para syve, e shtrirë në një oaz të mrekullueshëm. (Në realitetin e sotëm kjo ngjarje-vegim lidhet me vjedhjen e një diamanti në Luvër). Dhe nuk është vetëm në gjetjet e tij, sepse këto përjetime të vazhdueshme, gjysmë-ëndërr e gjysmë-jetë, i ka edhe një tjetër personazh interesant, me një emër po aq interesant Didú. Nëse personazhet dhe ngjarjet e të gjithë narrativës i përshkon një tis i zymtë trishtimi që thyhet shpeshherë në blu, Diduja është drita e këtij romani. Ajo është antikonformistja që ndjek vetëm instinktin e jetës, të ëndrrës, të thirrjes së brendshme, të “kurrizit” të saj të dashur që ashtu siç ai, e bën të jetojë në disa realitete njëherësh e ku hyn e del që andej si nëpër dhomat e shtëpisë së vet të bukur. Takimi i tyre i pashmagshëm e i etur, kishte shekuj që priste të ndodhte. E megjithë atmosferën kulminante që krijon botimi dhe efekti i bujshëm i artikullit, bashkimi i vegimeve është ngjyra më e bukur e romanit, është ajo fjongoja e kaltër, është bluja e zymtë e tij, puqur me të bardhën e saj të qashtër, që ndonëse nuk është një happy-end, është një idil, është limfa e jetës, është ëndërrimi për të cilin të gjithë kemi nevojë, që thellë-thellë të gjithë e kemi pjesë të nënvetëdijes, por që nuk dimë ta nxjerrim jashtë e na fle përjetësisht aty.
Po, autores nuk i pëlqejnë as fundet e lumtura dhe as tragjeditë komike të telenovelave. Asaj i pëlqen jeta ashtu siç është… dhe nëse jetës i duhen dhënë ca penelata për ta bërë më të bukur, ato nuk duhet të jenë bojatisje, por motive, si ato të Monesë për shembull… Sepse edhe jeta e vërtetë nuk ka një fund, ajo është një vazhdimësi brenda një qerthulli ngjarjesh e ndjenjash, që të gjitha bashkë, bëjnë ekzistencën e secilit prej nesh.
Terma Humanitarë si fjala “bombardim” është një roman që i mungonte letërsisë shqipe. E duke pasur parasysh edhe përsiatjet e herëpashershme të autores, që i gjejmë të ndërfutura edhe në roman, për dyshimin e saj të thellë në lidhje me domosdoshmërinë e pasjes së këtij romani në fondin e letërsisë, po përpiqemi ta qartësojmë me një fjali të thjeshtë; po, letërsia jote vlen! Vazhdo e shkruaj!

Dimri që shkoi…

Dimri që shkoi qe i egër e idhnak…
lulja në verandë i ngjethi sythet,
e degët e reja i mblodhi rreth vetes,
si nëna që mbështjell të vegjlit e saj për t’i ngrohur…

Dimri që shkoi qe i egër e idhnak,
dhe për vajzën që u hodh nga kati i 17-të,
e u përplas rëndë në asfalt…

njerëzit i kalonin pranë,
indiferentë nxitonin në punët e tyre të përditshme…

arrije t’ua dalloje qartë kallinjtë e akullit,
që u vareshin prej zemrës…

ndërsa autoritetet theksuan,
se viktima nuk kishte marrë leje në bashki për të ushtruar aktivitetin,
se viktima kishte uzurpuar hapësirën publike,
se viktima nuk kishte liçencë për të vdekur!

Dimri që shkoi qe i egër e idhnak…
pallton time ia hodha një statuje të pikëlluar në park…

Dimrin që shkoi…

©Arlinda Guma
20.02.2017

“Terma Humanitarë si fjala bombardim”

Nga Ben Andoni
12-02-2017

Milosa
Gazeta Shqiptare

Ky titull është më i pamundshmi për t’ia blatuar një romani që kërkon të grishë, e ca më tepër kur vjen puna për një libër shqiptar.
Sak këtë ka zgjedhur autorja Arlinda Guma për librin e saj duke u përpjekur të marrë grishjen apo vëmendjen e publikut, që duhet thënë në kohën e sotme i merr mesazhet përmes letërsisë shumë të shpërfytyruara.
Në fakt, ka pasur fare pak reagime dhe një heshtje, që ndodh shpesh, pasi publiku shqiptar e ka harruar leximin.
Autorja ka vendosur që Unin e saj ta ndajë në tre subjekte, që përbëjnë dhe rrëfimin e narratorit, të cilin ajo vetë e qesëndis në disa pjesë të librit.
Si nga një telajo, ajo nxjerr dorën për ta afruar pak më afër e afër, auditorin krejt indiferent, që kërkon ta trand.
Narratori i romanit është kryesisht në vetën e parë si në atë të personazhit, rreth të cilit mblidhet fabula; ndahet në një tjetër femëror, që është gati një karakter idilik, në fakt dy të tillë; dhe narratori i vetës së tretë, që administron çdo gjë.
Kompozicioni i romanit është i komplikuar, por mu këtu qëndron teknikisht ideja e autores për të shpërhapur mesazhet e saj nga drejtime të ndryshme. Ato nisin nga përplasja me indiferencën totale të njerëzimit të sotëm (ka meritën se publikun shqiptar e bën pjesë integrale të së tërës, pa asnjë kompleks), paradokset e demokracisë (një bombardim nuk mund të quhet kurrsesi i mirë), vuajtjet e dashurisë, kërkimin e individit në pavetëdijen e tij etj.
Vlerësime meriton autorja për shqipen e shkruar dhe thellësinë e mendimit që e përshkon punën e saj kurse ALBAS për punën e redaktimit dhe procesin e botimit.
Romani në të gjithë shtjellimin e vet e përshfaq autoren tejet të pjekur për këtë gjini, por edhe sfiduese. Ajo rrugëton me personazhin e saj duke na zbuluar realisht problematikën e individit të kohëve të sotme. Falë jetës së saj, njohjes së botës, romani është i karakterit kozmopolit. Në rastin tonë, personazhi i saj është kozmopolitan shqiptar, që ka një zë, që e kalon arealin e ngushtë gjeografik ku vendosen ngjarjet. Kjo e bën mesazhin e saj, që të fshikullojë disi edhe maskaradën botërore të njerëzve të angazhuar, burokratëve ndërkombëtarë, vetë paqes, lojën e superfuqive tejet ahumane dhe shumë e shumë gjërave të tjera.
Humori i zi është i kursyer, ndërsa fillimi i fabulës ndjek trishtimin dhe mllefin e mbajtur në kontroll të një punonjësi shqiptar të një misioni humanitar në kontinentin Afrikan dhe atë që e përball në kthimin e tij. Ai aksidentalisht do bëhet dëshmitar i një bombardimi, sa tragjik aq edhe grotesk. Falë miqve të tij do të shkruajë një artikull për gazetën “The New York Times”, e cila botohet në periudhën kur ai qëndron në vend dhe dinamika e romanit të përcjell një dashuritë munguar me një pianiste të qytetit të vet, e cila është edhe filli lidhës i romanit. Qyteti, ku jeton, është një mrekulli “një qytet mesdhetar që duket sikur jeton i gjithi në një tablo të Monet-së.”, i kumtojnë miqtë e huaj. Porse, ai vetë do përballet edhe këtu me “një tablo të bombarduar”, që pak sy e shohin, por jo vështrimi dhe kujdesi i tij…
Romani për shkak të kompozicionit të tij përmbledh disa tema, por ka një humor interesant dhe një shpoti që autorja e menaxhon mirë. Autorja ndoshta i duhej pak më shumë punë për gdhendjen e personazhit mashkullor, ku abstragimi i saj nuk shkon aq sa duhet, por në funksion të veprës së saj, ajo ruhet me zgjuarsi nga detajet pikërisht nga gracka e këtij
gabimi që i vigjilon.
Stili është tejet i zhdërvjellët, kurse areali gjeografik, nga ku zhvillohen ngjarjet është i kufizuar.
Dialogët janë të trajtuar mirë, por që mund të ishin pak më spontan.
Autorja shpesh bën sfidë me veten e saj duke e vendosur herë në rolin e lexuesit, por edhe të narratorit për të shijuar librin e saj dhe kjo e përshfaq me kulturë të plotë.
Është interesant edhe etydi i saj që nga fillimi, ku një kurriz që i fanitet personazhit tonë mashkullor, e përcjell përgjatë të gjithë librit me vegimet e një personazhi tjetër femëror, që vuan pasojat e shqetësimeve të saj dhe që autorja e ka trajtuar me shumë kujdes. Personazhet tona takohen e bashkohen përmes një pike të trete dhe përmes një elementi të Salinger.
Pa u zgjatur në fabulën e romanit, duhet të përmendim edhe faktin se autorja ka një qëndrim të matur dhe Shqipëria e saj paraqitet gati në një pamje akuareli. Ajo i shmanget sa mundet përditësisë dhe gjërave të vogla të bashkatdhetarëve të saj. Aman përmes pak penelatave ti merr mesazhe për shoqërinë, kotësinë e saj, politikanët, jetesën dhe shumë e shumë
paradokse që na përballin. Këto nuk teprohen, sa për t’ia lodhur leximin, pasi me zhdërvjelltësinë e saj autorja të grish për tablo të tjera.
Interesant është përdorja e togfjalëshve të kapitujve, që në vetvete, duken si mini-esse, por ku duken të ngulfatur personazhet e saj, që ajo i administron mirë.
Libri do të ishte i pamundur edhe pa ndihmën e Martin Camaj Gesellchaft në Mynih, si edhe përkthyesit dhe studiuesit HansJoachim Lanksch, që e kanë ndihur autoren, por edhe publikun shqiptar jo vetëm me një roman të këndshëm por edhe tejet sfidues sa i përket elementëve teknikë letrarë.

“Xhaketa e botës”

Nuk më rri mirë kjo botë…
mëngët më vijnë të shkurtra,
jaka e gjerë,
shpatullat të ngushta,
dhe te zemra më shtrëngon një tegel i qepur keq.

Nuk më rri mirë kjo botë…
astari, akull i ftohtë,
plot xhepa të brendshëm sekretë,
(ku mund të humbas aty fëmijërinë,
ku s’mund të ngroh aty fëmijërinë…)

Nuk më rri mirë kjo botë…
me siguri më kanë ngatërruar masat,
e më kanë qepur në trup xhaketën e oportunistit klasik.

Nuk më rri mirë kjo botë…
po me vret brinjët kjo botë,
ky tekstil polar që do me ç’do kusht të mposhtë,
të vetmen fortesë, ende të ngrohtë në trupin tim;
Zemrën…

©Arlinda Guma
04.01.2017

Vdekja e kllounit

Një klloun u vra dje në Aleppo…
Vdekja e tij u raportua live.

Pranë fotos në gazetë,
lodronin gëzueshëm tituj si:
“Si të kryejmë efektshëm gjumin tonë të bukurisë!…”
“Vaji i arrës se kokosit forcon rrënjën e flokëve!…”
“Dhjetë gjëra që duan gratë!…”

Një klloun u vra dje në Aleppo…
shenja dalluese të viktimës;
një hundë e kuqe dhe ca flokë portokall,

që u mësonin fëmijëve si të qeshnin me bombat…
që u mësonin fëmijeve si të përqeshnin vdekjen…

Kur u rrëzua,
i bëri vdekjes një grimasë…

fëmijët qeshën…
rrëzimin e kllounit e pandehën element të koreografisë,
pjesë të numrit që ai po ekzekutonte pak para bombardimit…
pastaj pritën që kllouni të ngrihej,
e të përkulej mirënjohës për duartrokitjet e tyre…

Pritën gjatë…
shumë gjatë…
fëmijët atje janë ende duke pritur që “numri” të mbarojë…

Një klloun u vra dje në Aleppo…
Ne në facebook, shtypëm të gjithë butonin like,
(me të njëjtën lehtësi që piloti i avionit shtypi butonin “bombardo”),
pastaj kaluam në gjëra më të rëndësishme;
siç është për shembull: ndërrimi i fotos së profilit!…

©Arlinda Guma
02.12.2016